Geschatte leestijd: 11 minuten

Hoe ga je als student om met prestatiedruk?

Voel je veel druk om hoge cijfers te halen, een goede opleiding te kiezen en geen enkele fout te maken? Misschien heb je dan last van prestatiedruk.

In deze tekst lees je meer over prestatiedruk, hoe je het herkent en wat de oorzaken van prestatiedruk zijn. En wil je weten wat je zelf kunt doen bij prestatiedruk? Dan is het ook goed om verder te lezen.

Snel naar:

Wat is prestatiedruk?

Prestatiedruk is de druk die je voelt om aan bepaalde verwachtingen of normen te voldoen. Deze druk kun je voelen vanuit jezelf, je omgeving of de maatschappij.

Iedereen ervaart prestatiedruk anders. Het verschilt per persoon hoeveel druk iemand ervaart en waardoor dat komt. Wat jou prestatiedruk kan geven, kan voor een ander niet het geval zijn, of andersom.

Je kunt op allerlei gebieden prestatiedruk ervaren. Vaak komt prestatiedruk op het gebied van school of studie voor. Je wilt bijvoorbeeld hoge cijfers halen, een goede studie kiezen en meteen afstuderen.

Maar misschien blijft het daar niet alleen bij. Je wilt daarnaast ook nog de beste zijn in sport, vaak met je vrienden afspreken en een goede baan hebben. Als je voor jouw gevoel hier niet aan voldoet, denk je misschien wel dat je iets niet goed doet. Herkenbaar?

Hoe herken je prestatiedruk?

Je ervaart prestatiedruk als je bijna de hele tijd een drang voelt om dingen beter te moeten doen. Je zal vaak het gevoel hebben dat je iets ‘moet’ doen en goed ‘moet’ doen. 

Prestatiedruk hoeft niet altijd slecht te zijn. Prestatiedruk kan tot een bepaalde hoogte ook nuttig kan zijn. Zo kan het extra motivatie geven en voor een goed gevoel zorgen wanneer je een taak af hebt.

Prestatiedruk wordt pas als slecht ervaren wanneer:

• De prestatiedruk en/of stress te lang duurt
• Anderen hogere verwachtingen hebben dan dat jij zelf hebt
• Je nooit complimenten krijgt voor je harde werk
• Je te veel taken tegelijk moet doen
• Je het merkt aan je eigen (mentale) gezondheid

Het is daarom belangrijk dat je de volgende signalen goed in de gaten houdt. Dit kunnen namelijk de eerste signalen zijn die je lichaam aangeeft wanneer de prestatiedruk te hoog wordt:

• Je bent snel geprikkeld
• Je bent sneller geïrriteerd
• Je slaapt slecht
• Je kunt niet goed ontspannen
• Je hebt last van hoofdpijn
• Je spieren zijn gespannen
• Je bent vaak moe
• Je hebt minder energie
• Je kunt je niet goed concentreren
• Je hebt geen plezier meer in school of werk
• Je gaat met tegenzin naar school of werk
• Je hebt minder interesse in anderen
• Je hebt een verminderde weerstand. Je wordt sneller ziek.

Wat zijn de oorzaken van prestatiedruk?

Er zijn verschillende oorzaken die ervoor kunnen zorgen dat je prestatiedruk ervaart. Deze prestatiedruk ontstaat door verwachtingen vanuit jezelf, je omgeving of vanuit de maatschappij.

Vaak zijn deze verwachtingen ook met elkaar verbonden. Bijvoorbeeld: als iemand anders een verwachting heeft, kan het gebeuren dat die verwachting ook jouw eigen verwachting wordt.

Vanuit jezelf

Stel dat je een opleiding hebt gekozen die uiteindelijk niet zo leuk blijkt te zijn. Dit geeft je stress en druk, omdat je juist met deze opleiding een bepaalde baan in gedachten had. Ook heb je misschien wel het gevoel dat alles ‘voor niets’ is geweest, nu je een andere opleiding moet kiezen. Dat levert misschien wel studievertraging op. En je wilde nou juist je studie zo snel en goed mogelijk afronden…

We hebben het hier over verwachtingen vanuit jezelf. Je ervaart dan prestatiedruk als je voor jouw gevoel hier niet aan kunt voldoen.

Door school/studie

Ook kan het zijn dat je druk ervaart rondom belangrijke momenten op school of studie. Voorbeelden hiervan zijn toetsen/tentamens, deadlines van opdrachten, scriptie of stage. Je ervaart bijvoorbeeld druk wanneer deze dingen tegelijk worden gepland. Of wanneer de inhoud van een vak niet duidelijk is.

Door anderen in je directe omgeving

Door de opkomst van sociale media vergelijk je je misschien vaker met anderen. Vaak wordt alleen het “perfecte” plaatje op sociale media geplaatst. Anderen laten vooral zien wat goed gaat in het leven en wat zij bereikt hebben. De slechte of verdrietige kanten worden vaak weg gelaten. Misschien heb je door social media het idee dat je aan het “perfecte” plaatje moet voldoen. Of krijg je last van FOMO (fear of missing out). FOMO betekent dat je overal bij wilt zijn en bang bent om iets leuks te missen wanneer je dit niet doet.

Ook kan het zijn dat je ouders (onbedoelde) verwachtingen van je hebben. Ze vinden het bijvoorbeeld belangrijk dat je een goede opleiding kiest.

Door de maatschappij

Tegenwoordig leven we in een prestatiegerichte maatschappij. Mensen vinden het belangrijk om een succesvol leven te leiden. De focus ligt hierdoor op het zo goed mogelijk presteren. Hoe succesvol iemand is, wordt vaak uitgedrukt in cijfers. Er wordt daarbij niet naar de persoonlijke ontwikkeling gekeken.

Hoe komt het dat we meer prestatiedruk ervaren?

Prestaties zijn belangrijker geworden door snelle veranderingen in de maatschappij. Dit kan ervoor zorgen dat we meer prestatiedruk ervaren. Maar hoe komt dat dan?

We hebben tegenwoordig meer keuzes en we mogen zelf bepalen welke keuzes we maken. Dit klinkt eigenlijk heel positief, maar het heeft ook een keerzijde. Hoe meer keuze je hebt, hoe meer druk dit kan opleveren. Je wilt namelijk een goede keuze maken.

Ook zijn er wat dingen veranderd in het onderwijs. Zo wordt er meer aandacht gegeven aan prestaties, bijvoorbeeld met toekenning van ‘cum laude’ of ‘excellente school’.

Ook hebben we te maken met verschillende maatschappelijke uitdagingen. Denk bijvoorbeeld aan het tekort aan betaalbare woningen, zorgen over klimaatverandering en de gevolgen van de coronapandemie.

Tot slot leven we in een ‘geluksmaatschappij’, waarbij we streven naar geluk. We hebben het idee dat we zelf veel invloed hebben op ons geluk. We leggen ons daardoor veel druk op om een perfect leven te leiden.

Wat zijn de gevolgen van prestatiedruk?

Prestatiedruk hoeft niet altijd slecht te zijn. Wanneer er iets van je verwacht wordt, kan dit namelijk motivatie en structuur geven. Ook kun je er een goed gevoel van krijgen als je een taak af hebt.  

Te veel prestatiedruk kan alleen wel negatieve gevolgen met zich meebrengen. Denk bijvoorbeeld aan:

• Faalangst
• Extreem perfectionisme
• Een burn-out
• Minder genieten van vrije tijd
• Je machteloos voelen
• Piekeren
• Hoofdpijn
• Misselijkheid
• Slaapproblemen
• Uitstelgedrag
• Minder tijd besteden aan sporten en ontspannen
• Minder aandacht en interesse hebben in anderen

De negatieve gevolgen worden vooral merkbaar wanneer de druk een grote invloed heeft op de mentale en lichamelijke gezondheid.

Niet genoeg ruimte en tijd voor ontwikkeling

Door de hoge prestatiedruk ervaar je misschien weinig tijd voor reflectie of rustmomenten. Dit terwijl het juist belangrijk is om jezelf de tijd en ruimte te geven om te groeien en te leren. En daarbij te experimenteren en fouten te maken op je eigen tempo.

Wat kun je zelf doen bij prestatiedruk?

Hieronder geven we je een aantal tips die je helpen als je te veel prestatiedruk ervaart.

• Praat erover met familie en vrienden. Het is ook goed om je gevoelens en ervaringen binnen je onderwijsinstelling te delen. Bijvoorbeeld met je docent, mentor of studieloopbaanbegeleider. Als je erover praat, kijk je soms anders naar een bepaalde situatie of probleem. Hierdoor je krijg je meer inzichten en grip op de situatie. Ook kun je verwachtingen bijstellen en samen tot oplossingen komen.

• Reflecteer op je eigen vaardigheden. Verschillende vaardigheden zijn belangrijk om te kunnen en om te kunnen gaan met onzekerheid, prestatiedruk en stress. Denk hierbij aan:
  • Studievaardigheden, zoals plannen en samenvatten.
  • Mentale gezondheidsvaardigheden, zoals veerkracht.
  • Digitale vaardigheden, zoals goed omgaan met sociale media en een goede digitale balans.  

• Ga actief aan de slag met de ontwikkeling van bepaalde vaardigheden. Door bijvoorbeeld in te lezen in bepaalde vaardigheden of cursussen en workshops te volgen.
• Beweeg voldoende. Probeer uit te zoeken welke sport je leuk vindt en reserveer hier elke week tijd voor, zelfs als je het druk hebt. Bewegen vermindert stress.    
• Slaap voldoende. Zorg ervoor dat je elke dag voldoende uren slaapt en niet tot laat in de nacht aan het studeren bent. En kijk liever niet op je telefoon voordat je gaat slapen.
• Neem tijd voor ontspanning. Even ontspannen is heel goed voor je, ook als je hier voor je gevoel geen tijd voor hebt. Het zorgt er zelfs voor dat je je beter kunt concentreren als je gaat studeren. Ontspannen kan op verschillende manieren. Kies zelf wat bij je past. Voorbeelden van ontspannende activiteiten zijn lezen, wandelen of een ontspanningsoefening doen.

• Zorg voor een vast ritme en maak een planning. Probeer op vaste tijden en momenten te eten, sporten en slapen. En bedenk vooraf welke momenten in de week je wilt blokken om te studeren.
• Zet een studiegroep op. Of sluit je aan bij een bestaande studiegroep, bijvoorbeeld voor een bepaald vak. Samen studeren is gezellig, je leert van elkaar en je blijft met elkaar in gesprek.
• Geloof in je eigen kunnen. Door je in jezelf te geloven, creëer je een positief zelfbeeld, en ben je meer optimistisch en veerkrachtig.
• Probeer jezelf minder te vergelijken met anderen. Niemand heeft een perfect leven. Ook al laten sommige mensen het wel zo lijken.
• Lees ervaringsverhalen van anderen. Het geeft herkenning en je kunt leren van anderen. Lees hier het ervaringsverhaal van Nutan. Zij ervaart veel prestatiedruk en vertelt wat haar helpt om het te verminderen.
• Wees lief voor jezelf! Probeer de druk die je voelt los te laten en neem het jezelf niet kwalijk als het even allemaal niet lukt.
• Zoek hulp. Wordt de prestatiedruk te erg? Vraag dan om hulp. Op de meeste scholen kun je terecht bij een mentor, intern begeleider of zorgcoördinator die je verder kunnen helpen. Of neem (anoniem) contact op met onze hulplijn via telefoon, mail of chat. Wij luisteren naar jouw verhaal en denken met je mee.

Bronnen:

• Handreiking ‘Prestatiedruk en stress onder studenten in het hoger onderwijs’
• Rapport ‘Harder Better Faster Stronger’