Alles over een dissociatieve stoornis 

Als je een dissociatieve stoornis hebt, heb je het gevoel dat je ‘losraakt’ van jezelf of van je omgeving. Dit heet een dissociatie. Je spreekt van een dissociatieve stoornis als je vaak en veel last hebt van sterke dissociaties. Deze dissociaties hebben invloed op je dagelijkse leven.  

Een dissociatieve stoornis kan ontstaan doordat je als kind iets heel erg vervelends hebt meegemaakt, waarvan je erg veel last blijft houden. Dissociaties kunnen dan een manier zijn om jezelf te beschermen tegen pijn of heftige gevoelens. 

Hieronder lees je meer over een dissociatieve stoornis. Zoals welke soorten er zijn, hoe je het herkent, de oorzaken en wat je kunt doen bij een dissociatieve stoornis. 

Snel naar:  

Wat is een dissociatieve stoornis? 

Bij een dissociatieve stoornis heb je het gevoel dat je losraakt van jezelf of van je omgeving. Voor even denk, voel of zie je de dingen op een andere manier. Je lichaam voelt anders aan, je bent je minder bewust van dingen die om je heen gebeuren of je vergeet dingen. Soms weet je niet wat echt is en wat niet.  

Een dissociatieve stoornis is niet hetzelfde als lichte dissociaties die iedereen wel eens meemaakt. Bijvoorbeeld wanneer je heel ingespannen bezig bent met een taak of als je dagdroomt. Of als je zo in het verhaal van een boek zit, dat je niet merkt wat er om je heen gebeurt.   

Een dissociatieve stoornis is ook iets anders dan dissociaties die komen door alcohol- en ander drugsgebruik, veel stress of angst, lichamelijke pijn en medische problemen (zoals hersenletsel en bepaalde vormen van dementie). 

Je spreekt alleen van een dissociatieve stoornis als je veel sterke dissociaties hebt en daar vaak en veel last van hebt. Zo vaak en erg dat het een negatieve invloed heeft op je leven.  

Welke soorten dissociatieve stoornissen zijn er? 

Er zijn 5 verschillende soorten van een dissociatieve stoornis: 

1. Dissociatieve identiteitsstoornis (DIS): meerdere persoonlijkheidstoestanden 

Een dissociatieve identiteitsstoornis (DIS) heeft te maken met je persoonlijkheid. Je persoonlijkheid zegt iets over wie je bent. Het gaat over hoe je denkt, hoe je je voelt, en wat je doet.  

Bij DIS voel, zie of gedraag je je op meerdere momenten verschillend. Zulke momenten noemen we ‘persoonlijkheidstoestanden’. Het lijkt dan alsof je twee (of meer) verschillende personen bent. Die personen denken, voelen en doen hun eigen dingen. 

Soms vergeet je dan wat er in je dagelijkse leven gebeurt. Bijvoorbeeld dat je bij een vriend bent langsgegaan of een presentatie op je werk hebt gegeven. Ook kun je belangrijke gebeurtenissen uit het verleden soms niet goed herinneren. Dit is iets anders dan gewoon dingen vergeten.  

Het kan ook zo zijn dat je opeens andere dingen leuk vindt. Of dat je bepaalde dingen eerst wel kon doen, maar op een ander moment niet meer. Zoals je favoriete recept klaarmaken of autorijden. Soms weet je opeens ook hoe je bepaalde dingen moet doen, terwijl dat je dat eerder nooit wilde of kon doen.  

2. Dissociatieve amnesie: belangrijke dingen vergeten 

Amnesie betekent ‘geheugenverlies’. Bij dissociatieve amnesie betekent dit dat je belangrijke informatie of herinneringen over jezelf niet goed kunt terughalen. Dit is iets anders dan gewoon dingen vergeten.  

Het geheugenverlies kan over verschillende dingen gaan. Je vergeet bijvoorbeeld gebeurtenissen die met de traumatische ervaring te maken hebben. Of je vergeet een groter deel van je leven. Zoals jeugdherinneringen of informatie over jezelf zoals je naam of waar je woont.  

3. Depersonalisatie-derealisatiestoornis: niet verbonden met jezelf en je omgeving 

Bij een depersonalisatie-derealisatiestoornis heb je last van depersonalisatie, derealisatie, of beide.  

Bij depersonalisatie voelt het alsof je niet echt verbonden bent met jezelf. Het voelt alsof je jezelf van buitenaf bekijkt. Gedachten, gevoelens of je lichaam lijken niet van jou te zijn. Je hebt het gevoel afwezig te zijn en het lijkt alsof de tijd sneller of langzamer gaat.  

Bij derealisatie heb je het idee dat je niet echt verbonden bent met je omgeving. Mensen of voorwerpen kunnen onwerkelijk aanvoelen. Het kan voelen alsof je in een droom zit of dat alles wazig is.  

4. Andere gespecificeerde dissociatieve stoornis (AGDS) 

Je hebt AGDS als je wel dissociatieve klachten hebt, maar deze niet precies passen bij een bepaald type dissociatieve stoornis. Het gaat dan om dissociatieve klachten die ook grote invloed hebben op het dagelijkse leven.  

5. Ongespecificeerde dissociatieve stoornis 

Je hebt een ongespecificeerde dissociatieve stoornis als er bijvoorbeeld niet genoeg informatie is voor een preciezere diagnose. Je ervaart wel klachten die horen bij een dissociatieve stoornis en deze hebben ook invloed op het dagelijkse leven.  

Hoe herken je een dissociatieve stoornis? 

Een dissociatieve stoornis is voor iedereen anders. Bij een dissociatieve stoornis horen namelijk verschillende klachten. Voorbeelden van klachten zijn: 

• Je vergeet dingen. Soms zijn dat kleine dingen, en soms belangrijke dingen.  
• De tijd lijkt heel snel of heel langzaam voor je te gaan. 
• Soms ben je heel goed in iets, maar op andere momenten voelt het alsof je het voor de allereerste keer doet. 
• Je hebt het gevoel dat je niet jezelf bent. Het voelt alsof je van buitenaf naar jezelf kijkt.  
• Je hebt het gevoel dat je er niet bij hoort. De omgeving en andere mensen voelen vreemd.   
• Je weet niet meer wie je echt bent. 
• Je hebt het gevoel dat je 2 of meerdere personen bent. Die personen voelen, denken en doen verschillende dingen.     
• Je hebt het gevoel in gevecht te zijn met jezelf. Je hebt het gevoel dat je tegelijk verschillende dingen wilt doen.  
• Je hoort stemmen in je hoofd. 
• Je hebt een onrustig of onveilig gevoel. Misschien heb je soms plotseling nare herinneringen aan dingen die in het verleden zijn gebeurd. Of voelt het alsof je die gebeurtenissen opnieuw meemaakt.   
• Je vlucht weg, in gedachten of in het echt. Soms gebeurt het dat je ergens naartoe gaat zonder dat je echt weet waarom. En later herinner je je soms niet eens meer dat dit is gebeurd. 

Als je een dissociatieve stoornis hebt, heb je vaak last van deze klachten. Je hebt hier al maanden of jaren last van. 

Over de klachten heb je geen controle. Dit betekent dat het gebeurt zonder dat je het kunt tegenhouden. Ook hebben de klachten invloed op je dagelijkse leven. Het kan bijvoorbeeld gevolgen hebben voor je werk, studie, andere activiteiten of in sociale relaties. Bijvoorbeeld doordat je soms niet goed weet wie je bent of dingen vergeet.  

Wat zijn oorzaken van een dissociatieve stoornis? 

Een dissociatieve stoornis kan ontstaan doordat je als kind iets heel erg vervelends hebt meegemaakt, waarvan je erg veel last blijft houden. Voorbeelden hiervan zijn lichamelijke of psychische mishandeling, seksueel misbruik, verwaarlozing of vluchten uit eigen land.  

Dissociatie als bescherming 

Als je iets vervelends meemaakt, kan het zijn dat je heftige gevoelens en pijn hebt. Je brein kan zich dan beschermen door zich te dissociëren. Door ‘los te raken’ van jezelf of de omgeving, voel je tijdelijk minder pijn of emoties. Of ben je minder bewust van wat er om je heen gebeurt.  

Als je als kind veel stressvolle en bedreigende situaties hebt meegemaakt, kan het zijn dat je jezelf met dissociaties hiertegen probeerde te beschermen. Op die momenten hielp het je om te dissociëren, waardoor het kan zijn dat je dit ook op andere momenten blijft doen. Zelfs als de situatie eigenlijk niet meer stressvol of bedreigend is. Daar kun je veel last van houden. Ook kun je er erg van in de war raken.  

Wat kun je zelf doen bij een dissociatieve stoornis? 

De volgende tips kunnen je helpen om beter met een dissociatieve stoornis om te gaan. Ook kunnen de tips je helpen om te voorkomen dat de klachten erger worden: 

• Maak tijd voor ontspanning. Het is goed om bezig te blijven met je dagelijkse activiteiten, maar wissel deze wel af met genoeg ontspanning. Deze ontspanningsoefening helpt je te ontspannen. 
• Zorg voor regelmaat in je dag. Ga elke dag rond dezelfde tijd naar bed en sta rond dezelfde tijd op. En eet op vaste tijden.  
• Ga naar buiten en beweeg. Neem bijvoorbeeld eens de fiets naar het werk. Of maak een wandeling (bijvoorbeeld met de app Ommetje). 
• Praat erover met familie en vrienden. Dat kan zorgen voor opluchting. Ook kunnen anderen je hierdoor beter begrijpen. En dat maakt het makkelijker om jou weer te helpen.  
• Zoek contact met lotgenoten. Misschien vind je het ook wel fijn om in contact te komen met mensen die hetzelfde meemaken. Dit kan bijvoorbeeld via Caleidoscoop. Zij organiseren onder andere wandelgroepen, gespreksgroepen en ontmoetingsdagen. 
• Vermijd alcohol of andere drugs. Dit kan de dissociatieve klachten erger maken. 
• Houd een dagboek bij. Dit kan helpen om te zien waardoor je meer of minder last hebt van je klachten.  
• Zoek hulp. Ga naar je huisarts als je je zorgen maakt of als je nadenkt over hulp.  

Bij Caleidscoop lees je nog meer tips. Ze delen de tips op in drie onderwerpen: contact met je lichaam, contact met je omgeving en contact met je binnenwereld. Dit zijn onderwerpen waar mensen met een dissociatieve stoornis vaak tegenaanlopen.  

Lees hier de tips voor deze drie onderwerpen

Hulp via telefoon, mail of chat 

• Mentaal Vitaal Info- en advieslijn: stel je vraag per telefoon (0900-1994, 10ct per minuut), chat of mail. De medewerkers van onze Info- en advieslijn zijn bereikbaar op werkdagen van 09:00 tot 12:00 en van 13:00 tot 17:00. Gratis terugbellen is ook mogelijk. Je hoeft niet te zeggen wie je bent.  
• Er zijn ook hulporganisaties die open zijn als wij gesloten zijn. Zo kun je altijd je verhaal kwijt of je vraag stellen.  
• Caleidoscoop is de landelijke vereniging voor mensen met een dissociatieve stoornis. Je kunt hier met mensen bellen of mailen die ervaring hebben met dissociaties. Ook als naaste kan je hier je vraag stellen.  

Welke behandelingen zijn er bij een dissociatieve stoornis? 

Maak een afspraak bij je huisarts als je denkt dat je een dissociatieve stoornis hebt. Een huisarts kan je dan doorverwijzen naar bijvoorbeeld een praktijkondersteuner, psycholoog of psychiater.  

Vervolgens kun je voor een dissociatieve stoornis een behandeling krijgen. Psychotherapie, EMDR of medicijnen zijn de bekendste vormen van behandeling. Een combinatie van deze behandelingen is ook mogelijk.  

Het verschilt per persoon hoelang een behandeling duurt.  

Psychotherapie: erover praten 

Bij psychotherapie praat je met een psychotherapeut over je dissociatieve stoornis. Je leert meer over hoe je de disassociaties kunt accepteren en begrijpen. En wat je helpt om er beter mee om te gaan. Bijvoorbeeld door te kijken naar wat je nog moet verwerken. Hierdoor kunnen je klachten minder worden. 

EMDR 

EMDR staat voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing. EMDR is een vorm van psychotherapie voor psychische klachten die ontstaan zijn door een heftige gebeurtenis (trauma). Het doel van EMDR is dat het denken aan de heftige gebeurtenis minder emoties en spanning bij jou opwekt.  

Lees hier meer informatie over EMDR 

Medicijnen 

Er zijn geen medicijnen om van een dissociatieve stoornis af te komen. Wel kunnen medicijnen je helpen om sommige klachten van een dissociatieve stoornis te verminderen.  

Soms kunnen andere klachten ontstaan als reactie op een dissociatieve stoornis. Bijvoorbeeld slecht slapen of je onrustig voelen. Ook dan kunnen medicijnen soms helpen. 

Bespreek het gebruik van medicijnen altijd met de huisarts of andere behandelaar. Dit heeft te maken met het volgende: 

• Medicijnen kunnen soms de dissociaties erger maken 
• Medicijnen hebben vaak bijwerkingen 
• Soms gaan medicijnen niet goed samen met andere medicijnen 
• Het verschilt per persoon hoe iemand op medicijnen reageert 

Van een dissociatieve stoornis kun je herstellen 

Het herstel ziet er voor iedereen anders uit. Het kan zijn dat je dissociaties helemaal verdwijnen. Bijvoorbeeld als je nare ervaringen uit het verleden hebt verwerkt. Het kan ook dat de klachten minder worden, maar niet helemaal weggaan. Je leert dan de dissociatieve stoornis te accepteren en ermee om te gaan.  

Stopt je behandeling nadat je (gedeeltelijk) hersteld bent van de dissociatieve stoornis? Lees dan hier tips die na je behandeling handig zijn