Psychose

Per jaar krijgen ongeveer 3.000 Nederlanders voor het eerst een psychose. Als je een psychose hebt, maak je de werkelijkheid op een andere manier mee. Hallucinaties, wanen, verwarde gedachten en verward gedrag zijn symptomen die het meest voorkomen bij een psychose. Het is belangrijk om bij een psychose professionele hulp te zoeken. Dan kunnen de symptomen minder worden en is er een grotere kans op herstel.

Snel naar:

Wat is een psychose?

Als je een psychose hebt, maak je de werkelijkheid op een andere manier mee. Je hebt dan moeite om te onderscheiden wat echt is en wat niet.

Het kan betekenen dat je dingen ziet, hoort, ruikt, proeft of voelt die er eigenlijk niet zijn. Dit noemen we hallucinaties. Ook kun je bepaalde ideeën hebben die niet kloppen met de werkelijkheid. Dit noemen we wanen. Verwarde gedachten en verward gedrag komen ook voor. Je hebt bijvoorbeeld moeite om je gedachten logisch te ordenen. Of wat je doet, past niet helemaal bij wat er om je heen gebeurt.

De eerste psychose ontstaat meestal tussen het 18de en 25ste jaar. Een psychose duurt meestal een paar dagen tot een paar maanden. Sommige mensen krijgen één psychose in hun leven. Anderen krijgen vaker psychosen.

Wat zijn de symptomen van een psychose?

Een psychose kan opeens ontstaan, maar meestal begint het langzaam. Je kan dan al symptomen hebben voordat een psychose begint. Hieronder lees je wat de eerste signalen van een psychose kunnen zijn.

Eerste signalen van een psychose

• Concentratieproblemen
• Prikkelbaarheid
• Slaapproblemen
• Angst
• Afsluiten voor anderen
• Achterdocht (denken dat anderen slechte bedoelingen hebben, zonder dat daar een reden voor is)
• Bijzondere dingen waarnemen
• Minder goed functioneren

Deze symptomen duren soms enkele weken, maar kunnen ook langer duren. Soms verdwijnen de symptomen. Maar soms gaat het over in een psychose. De symptomen van een psychose bespreken we hieronder.

Symptomen van een psychose

Hallucinaties

Bij een psychose kunnen hallucinaties voorkomen. Als je hallucineert, hoor, zie, voel, ruik of proef je dingen die er niet zijn. De meeste mensen met een psychose horen stemmen of zien beelden die er niet zijn.

Wanen

Wanen kunnen ook horen bij een psychose. Wanen zijn ideeën of overtuigingen die niet kloppen.

Een voorbeeld van zo’n idee is dat je denkt dat anderen je kwaad willen doen. Je hebt bijvoorbeeld het idee dat mensen je achtervolgen of willen vergiftigen. Of je gelooft dat bepaalde dingen, zoals nieuwsberichten, speciaal voor jou bedoeld zijn. Het kan ook zijn dat je denkt dat je speciale krachten of eigenschappen hebt. Zoals het idee dat je een boodschapper van God bent of een belangrijke taak in het leven hebt.

Verward denken en verward gedrag

Verward denken en verward gedrag zijn andere kenmerken van een psychose. Je hebt bijvoorbeeld moeite om je gedachten goed te ordenen. Ook kun je veel praten zonder een duidelijke reden, en vaak ineens van het ene onderwerp naar het andere springen. Soms herhaal je wat anderen zeggen. Het kan ook zijn dat je niet reageert op de omgeving.

Ook kunnen emoties onvoorspelbaar zijn. Dit betekent dat je emoties kan laten zien die niet passen bij de situatie. Bijvoorbeeld lachen tijdens een begrafenis of serieus gesprek. Of huilen, boos worden, of je angstig voelen, zonder dat daar een reden voor is.

Andere symptomen

Naast de symptomen hierboven, kun je ook andere symptomen hebben. De symptomen hieronder zien we ook bij mensen bij een psychose:

• Minder actief zijn om met dingen te beginnen (initiatief tonen)
• Minder motivatie
• Weinig energie hebben
• Zich vaak terugtrekken
• Afgevlakte emoties
• Een verstoord dag- en nachtritme (‘s nachts wakker zijn en overdag slapen bijvoorbeeld)
• Weinig praten
• Angst
• Erg somber of juist erg blij zijn (manie)
• Concentratieproblemen

Twijfel je of je symptomen van een psychose hebt? Doe dan de psychose test van Youz. Deze test stelt géén diagnose. Maar geeft situaties en symptomen weer die te maken kunnen hebben met een psychose.

Symptomen van een psychose horen soms bij een psychische aandoening

Symptomen van een psychose kunnen horen bij een psychische aandoening, zoals schizofrenie, een depressie of bipolaire stoornis.

Maar een psychose kan ook op zichzelf staan. Dit betekent dat je een psychose kan hebben zonder dat er sprake is van een psychische aandoening. 

Wat zijn de oorzaken van een psychose?

Een psychose kan verschillende oorzaken hebben. Vaak gaat het om een combinatie van meerdere oorzaken. Zoals erfelijke aanleg en vervelende gebeurtenissen die je meemaakt.

Erfelijkheid

Als psychosen in je familie voorkomen, is de kans groter dat je ook een psychose kunt krijgen. Ook is de kans op een psychose groter als een bipolaire stoornis, schizofrenie of ernstige depressie in je familie voorkomt.

Je bent dan gevoeliger voor het ontwikkelen van een psychose. Dit noemen we psychosegevoeligheid.

Omgeving en gebeurtenissen in het leven

De omgeving en gebeurtenissen in het leven kunnen er ook voor zorgen dat een psychose ontstaat. Voorbeelden hiervan zijn:

• Problemen tijdens de geboorte
• Traumatische ervaringen (zoals misbruik, mishandeling of gepest worden)
• Opgroeien in een grote stad
• Het verlies van een belangrijk persoon
• Het gebruik van drugs. Door blowen kun je bijvoorbeeld in een directe psychose raken. Maar ook het gebruik van andere middelen kan een psychose uitlokken.
• Vrouwen kunnen kort na de zwangerschap een postpartum psychose krijgen. Dit noemen we een kraambedpsychose.
• Sommige medicijnen kunnen psychotische symptomen uitlokken. Zoals bepaalde medicijnen die worden voorgeschreven bij MS, de ziekte van Parkinson of migraine. 

Lichamelijke aandoeningen

Bij sommige lichamelijke aandoeningen kun je ineens symptomen krijgen die ook bij een psychose horen, zoals hallucinaties of wanen. Bijvoorbeeld bij een blaas- of urineweginfectie of een longontsteking. Vooral op oudere leeftijd na een operatie kan dit voorkomen. Dit heet een delier en is niet hetzelfde als een psychose.

Tips om een psychose te voorkomen of door te komen

Als je goed voor jezelf zorgt, voel je je beter en is de kans kleiner dat je een psychose krijgt. Maar ook als je een psychose hebt, kun je dingen doen om je beter te voelen. We geven je hieronder tips.

Verminder stress

Het is altijd een goed idee om stress te verminderen. Stress gaat vaak vooraf aan een psychose. Ook tijdens een psychose is het goed om stress onder controle te houden. Neem genoeg rust en bekijk wat je kunt doen om te ontspannen.

In stressvolle situaties kun je ook deze oefeningen doen:

Vermijd alcohol en drugs

Alcohol- en drugsgebruik kunnen een psychose veroorzaken. Ook kunnen alcohol en drugs een psychose erger maken.

Je kunt hulp krijgen om te minderen of te stoppen met alcohol en drugs. Bekijk alcoholinfo.nl en drugsinfo.nl voor meer informatie en hulp.

Zorg goed voor jezelf

Eet gezond, slaap genoeg en beweeg regelmatig. Zorg ook voor regelmaat en structuur. Probeer op dezelfde tijden op te staan en te gaan slapen en eet op vaste momenten.

Sociale steun

Praat met familie en vrienden. Goede relaties kunnen stress verminderen en je helpen met problemen om te gaan.

Herken de eerste signalen van een psychose

Het is belangrijk om de eerste signalen zo vroeg mogelijk te herkennen. Zo kun je op tijd professionele hulp vragen.

Lees ook Wat kun je zelf doen bij een psychose op Psychosenet.nl

Welke behandelingen zijn er bij een psychose?

Als je een psychose hebt, is het heel belangrijk om snel hulp te krijgen. Dan zullen symptomen van een psychose sneller afnemen. En kun je weer je dagelijkse dingen doen.

Eerst maak je een afspraak bij de huisarts. Een huisarts kan je vervolgens doorverwijzen naar een psychiater. Die kijkt met jou welke behandeling voor jou het beste is en stelt een behandelplan op. Er zijn verschillende soorten behandelingen. Daarover vertellen we hieronder meer.

Als je meteen hulp nodig hebt, neemt de huisarts contact op met de crisisdienst van een ggz-centrum. De crisisdienst kan dan naar jou komen en de behandeling thuis geven. Soms lukt het niet thuis. Dan begint de behandeling in het ziekenhuis of in een ggz-centrum.

Psycho-educatie

Bij psycho-educatie krijg je meer uitleg over je psychische klachten. Hierdoor begrijp je beter wat er met je gebeurt. En leer je er beter mee om te gaan.

Ook bij Psychosenet en Anoiksis vind je meer informatie.

Cognitieve gedragstherapie

Vaak krijg je ook cognitieve gedragstherapie. Je hebt dan gesprekken met je behandelaar waarin je vertelt over wat je hebt meegemaakt en hoe dat voor jou voelt. Samen onderzoeken jullie ook hoe deze ervaringen invloed hebben op je gevoelens en gedrag.

Cognitieve therapie helpt om meer controle te krijgen over je ervaringen en je negatieve gedachten te verminderen. Hierdoor kunnen de symptomen van een psychose minder worden. Ook leer je beter met je ervaringen om te gaan.

Medicijnen

Medicijnen zijn vaak een belangrijk onderdeel van de behandeling. Antipsychotica zijn medicijnen die meestal goed werken om de symptomen van een psychose onder controle te krijgen. Ze helpen ook om te voorkomen dat deze symptomen terugkomen.

Er zijn meer dan 15 soorten antipsychotica die de arts kan voorschrijven. Welk antipsychoticum je krijgt, hangt af van verschillende dingen. Zoals hoe goed het bij jou werkt, de bijwerkingen, wat je zelf wilt en je gezondheid.

Een psychiater praat samen met jou over het beginnen, doorgaan of afbouwen van medicijnen. Lees meer over medicijnen bij een psychose op Thuisarts.nl

Andere vormen van hulp

Ook kunnen andere vormen van hulp helpen. Voorbeelden hiervan zijn:

• Contact met mensen die in dezelfde soort situatie zitten. Dit noemen we lotgenotencontact.
• Hulp bij school of werk. Zoals cognitieve remediatietraining (CRT) om je te helpen bij denkproblemen. Of Cognitieve Adaptatie Training voor het beter plannen en uitvoeren van taken.
• Hulp om in contact te komen met anderen. Dit noemen we een sociale vaardigheidstraining.

Ook is het belangrijk om onderliggende oorzaken aan te pakken, zoals trauma’s of ongezond leven. Hiervoor kun je ook een behandeling krijgen.

Van een psychose kun je herstellen

Van een psychose kun je herstellen. Herstel houdt in dat de symptomen van een psychose minder worden of overgaan. Het betekent ook dat je ervaringen leert verwerken, je leven weer oppakt en een zinvolle manier van leven vindt. Familie en vrienden zijn hierbij erg belangrijk en kunnen je ondersteunen.

Fases van herstel

Het herstel verschilt voor iedereen. Vaak bestaat het uit verschillende fasen. Hier lees je daar meer over. Een behandelaar kan je hier ook meer informatie over geven.

Signaleringsplan

Het kan zijn dat je maar één keer een psychose krijgt. Maar het kan ook nog een keer gebeuren. Daarom stel je samen met je behandelaar een signaleringsplan op. Een signaleringsplan helpt je om signalen van een volgende psychose te herkennen. Zo kun je meteen actie ondernemen als je opnieuw een psychose krijgt.  

Zingeving

Misschien heb je door je ervaringen vragen over het leven of werd je je op een andere manier bewust van dingen. Bijvoorbeeld: waar word ik blij van? Wat motiveert je? Wat vind ik echt belangrijk? Praat hierover met mensen om je heen, een geestelijk verzorger of met een behandelaar. Of lees hier meer over op deze pagina over zingeving.